In alle jaren dat de wacht gewisseld werd bij Buckinham Palace is er maar één die de wacht aan het lachen kreeg, en dat was jij, toen je op driejarige leeftijd de wacht in de ogen keek, zei mijn vader wel eens tegen me. Het verzet tegen betekenisloze rituelen zat er dus al vroeg in. In Polen hoor je de wisseling van de wacht in Krakow ’s middags om 12.00 uur op de radio. Compleet met een vreemd melodietje dat halverwege een toon ophoudt, naar overlevering omdat in 1214 precies op dat punt de trompetter die wilde waarschuwen voor de inval van de Tataren door zijn keel geschoten werd. De melodie werd vergeten, maar in 1810 herinnerde men hem weer, en sinds 1927 klinkt ie dagelijks op de radio.
Het is vreemd met rituelen. Ik kan me herinneren dat ik tijdens mijn studie erover gelezen heb bij Durkheim en Mary Douglas, maar vandaag moest ik eraan denken omdat ik After Virtue van Alisdair MacIntire aan het herlezen ben. In dat boek begint MacIntyre met het gedachtenexperiment dat ongeveer als volgt gaat: stel je voor dat alle wetenschap verloren gaat, en dat eeuwen later mensen, op grond van overgebleven fragmenten, de wetenschap opnieuw willen gaan reconstrueren. Dan zou je toch een vreemd soort wetenschap krijgen! MacIntyre besteeds de rest van zijn moeilijke boek aan het toepassen van dit experiment op het verschijnsel “moraliteit”, terwijl ik eraan moet denken nu het Haagse CDA-raadslid Smits (het is vast nog komkommertijd) heeft geopperd om bij de koninklijke paleizen in Den Haag een ceremoniële wisseling van de wacht te laten plaatsvinden. Staatssecretaris Heemskerk vindt het prachtig, maar die gaat over toerisme. In de Parlementaire Nieuwsbrief lees ik bovendien:
Volgens de Haagse VVD-wethouder Huffnagel wordt momenteel gesproken met het Koninklijk Huis en met het ministerie van Defensie, dat de extra militairen in gala-uniform moet leveren. Als het aan de liberaal ligt vindt eenzelfde kleurrijke ceremonie plaats als bij Buckingham Palace in Londen, en ook alleen in de zomer. Huffnagel denkt daarbij aan Paleis Noordeinde en de Koninklijke Stallen.
Prachtig fotomateriaal zo’n nieuw ritueel, natuurlijk, voor de toeristen. Maar is het wat voor de Nederlanders? Wij hebben hier toch een heel ander gevoel bij rituelen en het koningshuis dan veel andere landen, en ik ben bang dat we er wat te nuchter voor zijn. En hoort dit niet eerder bij Jack de Vries (militair personeel) of JPB (AZ) thuis? Waar hebben we een nieuw ritueel voor nodig? Welk probleem lost het op, of vinden we het alleen maar “gaaf” of “stoer”?
Die neiging van het ritualiseren begint me zelfs te ergeren. Je ziet het steeds vaker: de veteranendag, de inburgeringsceremonie. En, zo las ik gisteren nog in een oude column van Bart Tromp en een artikel van Daudt; in zekere zin ook verkiezingsprogramma’s. Waar komt die neiging toch vandaan? Eén antwoord is misschien dat rituelen zekerheid bieden. Als je gebruik maakt van rituelen, hoef je bepaalde dingen immers niet meer te uit te leggen. Maar een ander antwoord kan misschien ook wel zijn dat we geen idee meer hebben hoe we anders kunnen uitleggen dat we bij elkaar horen dan door te zeggen “kijk, dat ritueel verenigt ons”. En dat is toch wel beangstigend.
Rituelen lijken soms ingevoerd te worden om gebrek aan traditie (al dan niet terecht) te compenseren.
Misschien in de jaren 60 en 70 teveel afgeschaft? 😉
Eigenlijk is het met deze rituelen net zo als met rituelen binnen sommige religies. Die ontstaan uit de overtuiging dat ze bijdragen aan het “geloven”. Maar feitelijk hebben ze niets met dat geloof te maken.
Tot een paar eeuwen verder natuurlijk. Dan is men niet meer in staat de kunstmatige rituelen te scheiden van de kern van de zaak. (Of je moet een beeldenstormpje er voor over hebben natuurlijk).