De eerste keer dat ik naar Auschwitz ging, stond er nog een muur in Europa. Eén van de meest fascinerende aspecten van het kamp, is dat de geschiedenis ervan telkens herschreven werd. Waar het onder het oude regime vooral het kwaad dat de Duitsers de Polen hebben aangedaan beschreef vanuit Marxistisch-Leninistisch oogpunt, probeerde later een Katholieke groepering er Katholieke duiding aan te geven. Nu levert het een tamelijk afgewogen beeld, waarbij de curatoren er alles aan doen om de daar begane gruwelen pakkend te laten beleven; zo liggen er bij de enorme verzameling haar de meisjesvlechtjes vooraan. Maar het moeilijke en moeizame is het te beschrijven zodat je er iets mee kan.
Yad Vashem, in Jeruzalem, is zeer indrukwekkend. Het namenmonument grijpt iedereen. Het geeft ook een goed historisch overzicht. Maar waar ik me aan erger is hoe het gepolitiseerd is; er wordt een tamelijk eenzijdig beeld gegeven van de Joodse gemeenschappen in Europa. Vooral de scene waarbij uitgebeeld werd hoe mensen het huidige Israelische volkslied (Het Hatikva) zongen toen ze de gaskamer ingeleid werden, stoorde me.
Sobibor daarentegen is schokkend in zijn nietszeggendheid. Misschien wel 250.000 mensen zijn er vermoord. Maar het staat nauwelijks aangegeven en er lopen zandpaden naartoe, wat voor motorrijders niet optimaal is. Er staat een zuil met as en beenderen, een beeld, en er is een herinneringslaantje. Daarnaast is er een “Museum” van ongeveer 20 vierkante meter, dat gesloten was, een kantoortje waar een man zat die uitsluitend Pools sprak. Buiten stonden wat borden met daarop informatie die niet gescreend was op feiten. “Veel Joden waren actief in vrije beroepen, als arts of bankier”, las ik. Het is maar wat je “veel” noemt. Veel Joden waren paupers. Veel Joden hadden al generaties te lijden onder het antisemitisme van de Polen dat bij de geschiedschrijving op deze borden ongenoemd blijft.
Opmerkelijk is dan ook dat op de lokale kunstverkopers schilderijtjes verkopen met antisemitische karikaturen. Wie koopt zo’n ding? Wie wil dit nou aan de muur hebben? Er worden er zoveel van aangeboden, naast de portretten van Johannes Paulus II, dat er vast een markt voor is.
Joodse tegoeden en gebouwen worden in Polen teruggegeven aan de officiële vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap. Die probeert soms gebouwen te exploiteren: de voormalige yeshiva in Lublin is prachtig gerestaureerd en met veel beroemde gasten heropend, en staat sindsdien bijna voltijds leeg. Onder de synagoge wordt een hotel geëxploiteerd; er waren 7 gasten. Ik was de eerste die dag (na vijven) die wat kwam drinken in de bar, dus de barman was blij met mijn 5 zloty voor een flesje water met prik. Exploitatie van gerestitueerd Joods bezit als overnachtingsplaats gebeurt vaker, maar ik kan me niet voorstellen dat het een succesvolle aangelegenheid is. Ik heb geprobeerd er te overnachten in Lodz, Warschau en Kazimierz, maar zonder uitzondering wordt er niet gereageerd op mails, als het mailadres al werkt.
Nee, dan Hotel Krol Kazimierz aan de vistula. Zwembad, ontbijt en eten zijn voor een goede prijs uitstekend geregeld. Alleen ook hier slecht wifi.
De omgeving wordt wat interessanter: de weg van West- naar Oosteuropa is nogal vlak, maar ik heb nu meer bochten en heuvels.
Misschien is het wel; hoe minder tekst en feiten, hoe minder er is om aan de ergeren en des te meer er is te ervaren, in eigen lijf en her-innering. Moedige tocht.